Zingeving

Onder zingeving verstaan we de klachten die zich niet gemakkelijk in een specifieke ‘stoornis’ laten classificeren. Het zijn de vragen die vaak iets groters omvatten en ‘vager’ klinken. Typische voorbeelden van zingevingsvragen zijn:
– Niet lekker in je vel zitten
– Je onbegrepen voelen
– Je nergens thuis voelen
– Gevoelens van eenzaamheid
– Vage ambities die voortdurend terugkomen, zonder richting te krijgen

Deze vragen zitten doorgaans ‘onder’ de ‘duidelijkere’ klachten, zoals depressie, angst, burn-out, slaapproblemen, verslaving enzovoorts.

Een andere benaming voor zingeving is levens- of existentiële vragen. Elders op deze site leg ik uit wat existentiële therapie is. De therapievorm die zich bij uitstek bezig houdt met zingevingsvragen. Het is op de zogeheten existentiële laag dat de psychologie interessant wordt. Hierin toont zich de eigenheid van ieder mens. Zowel de gestalt- als de existentiële therapie focussen zich op deze ‘diepere’ laag van ons mens-zijn.

Dat ik veel woorden tussen haakjes zet is omdat deze woorden bij wijze van spreken zijn. Een bekend beeld binnen de existentiële therapie is die van de ui. We pellen onszelf laag voor laag af en worden gaandeweg wie we in onze kern zijn, zonder de kern ooit helemaal te bereiken. Onder onze klachten gaan vaak fenomenen schuil, die ik hier in de vorm van verschillende thema’s aan bod laat komen. De thema’s die ik nader uitwerk zijn: Eenzaamheid, Leegte, Zingeving en Verveling. De psychiater Irvin Yalom heeft in zijn hoofdwerk Existential Therapy de thema’s Eenzaamheid, Zingeving, Doodsangst en Vrijheid behandeld.

Eenzaamheid

Eenzaamheid heeft een direct verband met existentie. Existentie stamt af van het Latijnse existere wat buiten-staan (ex-sistere) betekent. Ze is de onoverbrugbare kloof tussen mijzelf en de ander, of mijzelf en de wereld om ons heen. Ze is zowel een gift als een vloek. De gift is dat er niemand is zoals ik en de vloek is dat niemand mij zal begrijpen zoals ik. Vrijwel ieder mens kent een verlangen naar uniek willen zijn en zich ten diepste verbonden willen voelen. Hoe meer we ons individualiseren (van het Latijn individere: zich onderscheiden, afscheiden, verschillen), hoe autonomer we zijn en hoe eenzamer we zijn. De menselijke tragiek in optima forma!

Problemen kunnen ontstaan wanneer we bijvoorbeeld teveel individualiseren. We verliezen het contact met onze naasten en voelen ons nergens gehoord of begrepen. We staan er alleen voor. Wanneer dit gepaard gaat met een onzeker zelfbeeld, voelen we ons algauw een mislukkeling. We gaan onze diepste verlangens onderdrukken en melden ons aan met gevoelens van depressiviteit en angst.

Leegte

Leegte is een tegenstrijdig begrip tegenwoordig. Allerlei Oosterse stromingen leiden ons naar de Innerlijke Leegte, terwijl mensen die zich leeg voelen vaak niet weten wat ze met hun leven aan willen. Zich leeg voelen heeft vaak een nauwe relatie met zingeving. Ze is de tegenhanger van ambitie en creativiteit, maar ook noodzakelijk. De gestalttheorie spreekt hier ook van impasse. Met gevoel voor dramatiek ook wel de doodslaag genoemd. Impasse betekent: doodlopende straat. Mensen die zich leeg voelen hebben hun gebaande paden te vaak belopen, maar zien geen andere weg.

Leegte is een onmisbaar stadium tijdens groei. We komen de Grote Leegte in de seizoenen tegen als de Winter. Het seizoen waarin de natuur in rust gaat, om vervolgens in de lente weer uit te kunnen lopen. Wie echter vast blijft zitten, kan wel een gids gebruiken. Door nauwgezet bij de leegte te blijven ontvouwt zich gaandeweg een nieuw pad. Een van de belangrijkste hulpmiddelen is acceptatie. Wie zijn leegte kan accepteren, zet zijn eerste schreden op een nieuw pad.

Zingeving

De ultieme vraag der levensvragen. Heeft mijn leven zin? Een vraag die een beroep doet op ieders creatieve vermogen. Uiteindelijk buigt elke hulpvraag waarvoor mensen bij een psycholoog komt zich om tot de vraag: wat wil ik met mijn leven? Een vraag naar behoeftes en verlangens. De eerste zijn de benodigdheden op de korte termijn, de tweede op de langere termijn. Een voorbeeld hiervan is om eerst de relatieproblemen tussen jou en je partner uit de wereld te helpen, om vervolgens samen oud te worden. Waarbij beide partners een betekenisvol leven hebben geleid, ondanks alle tegenslag die ze gekend hebben. Een beeld waarbij je wegzwijmelt in films of literatuur, zoals The Notebook van Nick Cassavetes.

Verveling

Het grijze monster van de onverschilligheid die elke ervaring tot middelmaat knaagt. Zoiets laat de verveling zich wel omschrijven. De uitdaging van de moderne mens. Zeker wanneer je al veel hebt meegemaakt, waar ben je dan nog van onder de indruk? Verveling daagt ons uit te onderzoeken wat werkelijk van waarde is voor ons. Leert ons vertragen te genieten van de kleine dingen rondom ons.

Er is een relatie tussen verveling en leegte, in het niet onderkennen van onze verlangens. De Franse filosoof Vladimir Jankélévitch onderscheid in zijn pittige boek De beleving van de Tijd drie vormen van tijdsbeleving:
– Avontuur
– Verveling
– Ernst

De liefde of het beoefenen van je ambities valt onder Avontuur. In de humor, maar ook in de diagnose van een levensbedreigende ziekte wordt de tijd als Ernst beleefd. Wanneer je leven in een sleur raakt, je nergens echt meer vreugde uit put, dan beleef je je tijd (en je leven) als Verveling. In een therapeutisch proces gaan we dan op zoek naar waar jouw Avontuur of Ernst aan te boren is. Welke waarden voor jou van belang zijn, zodat je als het ware meer in je leven komt te staan.