Met het onvoorspelbaar om zich heen grijpen van het corona-virus staat ineens een ongenode realiteit voor de deur. Wat voorheen weggestopt was in sensationele Hollywood of Netflix producties, wat tot voor kort een ver-van-mijn-bed show was, is nu ineens alledaagse realiteit. Voor sommigen nog tot de voordeur, voor anderen al in huis. Elke avond eindigt anders dan hoe de ochtend begon. Wat vandaag stabiel lijkt kan morgen omgeslagen zijn. De heren en dames medici werken overuren om zoveel mogelijk schade te voorkomen en deskundigen op dit gebied zijn naarstig op zoek naar een vaccin, of misschien nog liever een medicijn. Ondertussen zitten we met z’n allen middenin een grootse en overrompelende situatie die onzeker, angstig, overmoedig of gelaten maakt, maar waarbij keer op keer de realiteit is dat we simpelweg te weinig weten. En voor sommigen is kennis een goed blusmiddel tegen de angst.

Complottheorieën

Een begrijpelijke reactie zijn de vele pogingen van een ieder om duiding te geven aan wat er gaande is en hoe met de situatie om te gaan. Er is echter veel onzekerheid over dit specifieke corona-geval. Dat biedt een voedingsbodem voor een wildgroei aan complottheorieën en nepnieuws die vooral op sociale media rondgaan. Begrijpelijk is het wel, de populariteitstoename van complottheorieën, want ze bieden een antwoord in onzekere tijden. Angst heeft grond nodig en de bestaansgrond van die grond hoeft niet rationeel te zijn. Dergelijke theorieën geven echter slechts schijn-houvast en vernauwen je blik. Niet zelden door twijfel te zaaien over overheidsingrijpen of adviezen van experts. Hierdoor worden complottheorieën en nepnieuws ronduit gevaarlijk. Buiten interessante Netflix producties, Dan Brown boeken of blockbusters dienen ze geen doel. Wat het coronavirus vooral laat zien is dat het leven fundamenteel onvoorspelbaar is en geen enkele vastigheid biedt. We zijn doorgaans goed in staat om zoveel routine in te bouwen dat het leven aanvoelt als zeker. Die routine is nu weg en onze situatie doet daarmee een beroep op onze creatieve vermogens een antwoord te vinden op je situatie.

Hamsteren

Een collectief antwoord op de veranderende, angstige situatie, zo bleek, is om te gaan hamsteren. Met een eventueel vooruitzicht op een lockdown, niet eens zo’n gekke gedachte. Hamstergedrag is doorgaans ingegeven vanuit angst en kopieergedrag. Anderen doen het, dus ik kan niet achterblijven! Terwijl rationeel beschouwt het nergens op slaat om bij paniek als eerste massaal wc-papier te hamsteren. Er zijn bijvoorbeeld geen aanwijzingen dat corona tot diarree leidt.

Reële angst

Wanneer mensen zich aanmelden met angstklachten, zit er doorgaans een irrationele kant aan die angst, voldoende om het dagelijks leven meer dan draaglijk te beïnvloeden. Te denken valt aan overgeven of een blackout krijgen tijdens een presentatie, of door iedereen raar gevonden te worden in een sociale omgeving. Binnen de psychologie voor de hand liggende opvattingen om de angst te bezweren is onder andere het gebruikmaken van rationele, relativerende gedachten of argumenten. Een bekende techniek is om de angstige gedachten te vervangen door zogenaamde helpende gedachten.

De angst die nu ‘hoogtij’ viert is echter ook reëel. Hoewel de massale run op wc-papier irreëel is, zijn de op compulsief gedrag lijkende hygiëneregels wel degelijk zinvol. Het lijkt me ook niet zozeer te gaan over de vaker voorkomende angsten als paniek, piekeren of sociale angst. De huidige angst doet eerder denken aan de reële doodsangst of existentiële angst. De angst die raakt aan onze sterfelijkheid en het feit dat we een mogelijkheid met ons leven hebben, dat we er iets eigens, unieks van kunnen maken. Iets wat niet gemakkelijk gaat en nogal eens op de langere baan geschoven wordt. Angsten die alle grond onder onze voeten wegslaat. Een angst die we doorgaans gemakkelijk wegstoppen in het comfort van ons alledaagse leventje. En, ons geen raad wetende met de onzichtbare vijand, slaan we aan het hamsteren, als letterlijk houvast in bange tijden.

Echter, existentiële, of doodsangst vraagt aan een ieder van ons een eigen antwoord. Wat er zoal langskomt, zijn de usual suspects. Een gelaten houding, ontkenning, paniek, volledige terugtrekking, maar gelukkig ook gezond verstand, creatieve vormen van fysiek afstandhouden (en niet noodzakelijk sociaal afstandhouden) en op grotere schaal toch ook wel het besef dat we hier met z’n allen inzitten, niemand uitgezonderd. Corona discrimineert niet.

Therapie in tijden van beperkingen

Mocht de angst of onzekerheid van de huidige situatie je teveel worden. Mocht het je lastiger vallen een bevredigend antwoord voor jezelf te formuleren, dan zijn er nog altijd mogelijkheden om hiervoor ‘op gesprek’ te komen. Zelfs met de nieuwe maatregelen is fysieke één-op-één therapie nog steeds mogelijk (uiteraard alleen indien men symptoomvrij is). Daarnaast kan er gekozen worden voor videobellen. Er zijn een aantal gratis programma’s beschikbaar, die aan de privacy-wetgeving voldoen. Ook een wandel-sessie, met inachtneming van de 1,5 meter afstand behoort tot de mogelijkheden.